Η ΥΔΡΟΚΙΝΗΣΗ ΣΤΟ ΛΙΒΑΔΙ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ

 

                      

                     

             Η ΥΔΡΟΚΙΝΗΣΗ ΣΤΟ ΛΙΒΑΔΙ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ

Το Λιβάδι είναι χτισμένο στο όρος Τίταρο, στη βορειο-ανατολική άκρη του νομού Λάρισας. Δεν υπάρχουν γραπτές πηγές για την  ακριβή χρονολογία δημιουργίας του οικισμού. Υπήρξαν θεωρίες για κτίσιμό του το 1040 με βάση  επιγραφή  στο παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους .Ωστόσο ο  εκδότης του Θεσσαλικού Ημερολογίου Σπανός Κώστας ,που είδε  την επιγραφή συμπέρανε πως δεν αναγράφεται χρονολογία αλλά το όνομα ΣΙΜΟΣ.

 βλ.Σπανός Β.,Το Λιβάδι Ολύμπου, ΘΗΜ 25. 

Η περιοχή κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς το 1423.

Ο Ελ.Γκούμας πιστεύει πως ο οικισμός ιδρύθηκε από φυγάδες χαμηλότερων οικισμών(όπως Τριαντάφυλλο κοντά στον Άγιο Μόδεστο, Νεοχώρι κοντά στο μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου) για λόγους ασφαλείας. Ακόμα αναφέρει πως στο δάσος πάνω από το Λιβάδι  υπήρχαν οικισμοί στη θέση Παλιοχώρι,Λιβαδοχώρι.

Σχετικά με τη χρονολογία ίδρυσης του οικισμού ,αναφέρει πως στο νεκροταφείο  στον ναό της Αγίας Παρασκευής  υπήρχαν μαρμάρινοι σταυροί του 1550 και στο νεκροταφείο στον ναό του Αγίου Αθανασίου μαρμάρινοι σταυροί του 1550,1605,1737.βλ.Ελ.Γκούμας,Λιβάδι-Γεωγραφική,ιστορική,λαογραφική επισκόπησις,σελ.14-17,131)

                      Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΥΔΡΟΚΙΝΗΣΗ

 1. 15^ος-17^ος αιώνας

 Πολύ σημαντικές   γενικότερα για την ιστορία της επαρχίας Ελασσόνας αλλά και για την υδροκίνηση είναι οι οθωμανικές απογραφές.

 Η πρώτη γραπτή αναφορά για το Λιβάδι γίνεται στα 1485, σε ένα οθωμανικό κατάστιχο (απογραφή), όπου αναφέρεται ως «έρημο». βλ.Γαζέτης Γ. Ιωάννης , Το Λιβάδι,ο Καλόγερος,το Μαρούλι,το Νεοχώρι και ο Τριαντάφυλλος στα οθωμανικά κατάστιχα (1466-1570),σελ.75. 

Επίσης το Λιβάδι και οι γύρω οικισμοί αναφέρονται στις  παρακάτω οθωμανικές απογραφές

1485 / Γαζέτης Ιω.,βλ.ό.π.

1506/ Γαζέτης Ιω.

1521/ Γαζέτης .

          Σπανός Κ. Βασίλειος,Θεσσαλικό ημερολόγιο,τ. 74,σελ.3

1570 /Γαζέτης Iω.

           Κayapinar.L.,Θ.H.M,τ.77 σελ.49

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Με βάση  αυτές τις μελέτες ,έχουμε τα παρακάτω ευρήματα για την υδροκίνηση στην ευρύτερη περιοχή του Λιβαδίου 

1506	ΠΛΗΘΥ ΣΜΟΣ		ΜΑΤΙΑ	ΙΔΙΟΚΤΗΤΕΣ	ΦΟΡΟΣ (ΑΣΠΡΑ)
ΛΙΒΑΔΙ	70
ΚΑΛΟΓΕΡΟΣ	400
ΜΑΡΟΥΛΙ	130		1	ΣΙΝΤΙΚΑΣ	15
ΝΕΟΧΩΡΙ	30
ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ	350		1 1	ΜΑΡΙΑ ΜΑΝΟΥ ΣΤΕΦΟΣ ΓΙΩΡΓΗ	15 15
1570
ΛΙΒΑΔΙ	1.100 (ΓΑΖΕΤΗΣ/ΚΑΥΑΡΙΝΑR)		3		Χ 15= 45
ΚΑΛΟΓΕΡΟΣ	400
ΜΑΡΟΥΛΙ	80		2		20
ΝΕΟΧΩΡΙ	450		2		30
ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ	200		2		30

 

(Αξίζει να σημειωθεί πως στο γειτονικό χωριό Δολίχη στις απογραφές του  1506 και του 1570 απογράφηκαν 12 πύλες με  φόρο 180 άσπρα και 11 πύλες με φόρο 165 άσπρα αντίστοιχα.  βλ. Σπανός Κ.,ΘΗΜ 75 )

 

 Σημ. 1 «Μάτι, πύλη»: η θολωτή κατασκευή στην οποία βρίσκεται η φτερωτή, το ζωριό. Ο αριθμός των ματιών φανερώνουν πόσα ζεύγη από μυλόπετρες  δούλευαν στον μύλο. Όταν υπήρχε πολύ νερό ή σταθερή ροή νερού μπορεί να είχε ο μύλος δύο ζεύγη μυλόπετρες(διόφθαλμος) .Oι νερόμυλοι διέθεταν από 1-4 μάτια. Στα τέλη του 15^ου αιώνα ο φόρος  για τον νερόμυλο καταβάλλεται σε είδος. Από τα μέσα του 16^ου αιώνα καταβάλλεται και σε χρήμα ,30 για νερόμυλο (karac).Αν δουλεύουν για 6 μήνες 15 άσπρα και 10 άσπρα για 4 μήνες. Τα περισσότερα μάτια σημαίνουν και μεγαλύτερη παραγωγή ,άρα και μεγαλύτερο φόρο. 

βλ. Ρούσκας Γ.,Μυλοτόπια,μύλοι και μυλωνάδες.,σελ.25

 βλ.Βαλαβανίδου Αν., Μουζάκης Στέλιος, εφημ.Καθημερινή,ένθετο Επτά  ημέρες ,Ελληνικοί νερόμυλοι.

βλ.Στ.Νομικός, Η υδροκίνηση στην προβιομηχανική Ελλάδα,σελ.25

Εμμ.Νικηφόρος,Προς ένα συντακτικό του προβιομηχανικού τοπίου, το παράδειγμα των Κρητικών μύλων.,σελ.37,44

                                         2. 18^ος-20^ος αιώνας

Δυστυχώς ,επειδή οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό αλλά και επειδή οι νερόμυλοι ήταν κάτι συνηθισμένο για την εποχή τους και οι περιηγητές δεν αναφέρονταν συνήθως σε αυτούς, διαθέτουμε ελάχιστες γραπτές πηγές ( ταξιδιωτικές εντυπώσεις, συμβόλαια, διαθήκες) και η έρευνα στηρίχτηκε κυρίως σε προφορικές μαρτυρίες και την επιτόπια έρευνα.

 Γενικά ο 18^ος αιώνας είναι αιώνας οικοδομικής ανάπτυξης. Με πρωτοστάτη την εκκλησία κτίζονται  και ανακαινίζονται στην επαρχία μοναστήρια, εκκλησίες ,γέφυρες και μύλοι. ( Για μύλους βλ. Γκανάτσιος Ανδρ. ,ΘΗΜ 76,78,82,86,87 /Δαλαμπύρας ΣΤ., ΘΗΜ 34,38,40, 41,42 / Καζάκης Φ. ,ΘΗΜ 41. )Στο Λιβάδι αναφέρεται  από τη δεκαετία του 1760 η ανακαίνιση των υπαρχόντων ναών και μονών. βλ. Γκούμας Ελ.ό.π.,σελ.125-132.

  Επίσης κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στο  Λιβάδι ο περιηγητής Gustav Weigand  γράφει «…Σε μερικές θέσεις κάτω από τα ερείπια των σπιτιών ,μεταξύ άλλων είδα ,επίσης, και ερείπια ενός νερόμυλου).βλ. Gustav Weigand,Ταξίδι στο Βλαχολίβαδο της Ελασσόνας,1888,ΘΗΜ 75.

Το δίκτυο των νερόμυλων του Λιβαδίου ,που θα παρουσιάσουμε αναλυτικά παρακάτω, αναπτύχθηκε από τα μέσα περίπου  του 19ου  μέχρι και τη δεκαετία του 1950.

Με βάση στατιστικά στοιχεία της Υπηρεσίας Περιφερειακής Ανάπτυξης , του Υπουργείου Συντονισμού, το 1930 στο Λιβάδι  δραστηριοποιούνται 7 μυλωθροί.βλ. Γουργιώτη Λ.-Μητροφάνης Γ.,Θεσσαλία/Σιτάρι-Αλεύρι-Ψωμί,Παράδοση και εκσυγχρονισμός,σ.140.

              

            3.ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΝΕΡΟΜΥΛΩΝ ΣΤΟ ΛΙΒΑΔΙ

 Το Λιβάδι είναι κτισμένο στο Τιτάριο όρος. Από αυτό πηγάζει ο Τιταρήσιος ποταμός  με πολλά  παράλληλα ρέματα. Οι νερόμυλοι του χωριού αναπτύσσονται  στη σειρά  σε δύο ρέματα ,στο Μαρούλι και στο Στούπου (μ-βάλι λα Μαρούλι,Μ-βάλι λα Στούπου).Το νερό  κινούσε διαδοχικά τους μύλους ,που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες του Λιβαδίου αλλά και γειτονικών χωριών.

 Σύμφωνα με τον Φουρκιώτη Χρήστο οι πιο παλιοί μύλοι ήταν του  Μεζίλη και του Τιτιρέτσιου- Καπρίνη .( Η εγγονή του μυλωνά  Γιαννούλη Τιτιρέτσιου ,Μαρία, γεννήθηκε το 1912).Επίσης  ανέφερε πως οι πιο πολλοί μυλωνάδες  του χωριού έμαθαν την τέχνη του μυλωνά από τον Αναστάσιο Τιτιρέτσιο (Τατανούλη) .

Α.ΟΙ ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΣΤΟ ΡΕΜΑ ΓΚΟΥΓΚΟΥΛΑ

 Οι  λιθόκτιστοι ισόγειοι μύλοι  σε αυτό το ρέμα έχουν τετράγωνο σχήμα , τετράριχτη σκεπή με σχιστόλιθους, μικρό ζουριό . Οι πελάτες των μύλων χρησιμοποιούσαν τον δρόμο που οδηγούσε από τον Άγιο Γεώργιο στον μπαξέ του Νάκα και  στο  ρέμα με τους μύλους.

1.ΜΥΛΟΣ ΓΚΟΥΤΖΑΜΑΝΗ  Αγοράστηκε από την εκκλησία  Άγιοι  Ανάργυροι το 1922 από τον Γκουτζαμάνη Θεόδωρο πατέρα του Βαγγέλη Γκουτζαμάνη . Πριν το είχαν δύο αδέρφια ο Ντίνας και ο Ζιώγας Γκουτζαμάνης . βλπ.και  Ρέμα Στούπου ,μύλος Γκουτζαμάνη

Το εκμεταλλεύονταν εκ περιτροπής και κάθε Αϊ-Δημήτρη άλλαζαν .Ήταν βακουφικό και το αγόρασαν ,όταν έφυγαν οι Τούρκοι, από την ενορία των Αγίων Αναργύρων .Επίτροπος ήταν ο Χαλκίδης .Το συμβόλαιο κάηκε επί γερμανικής κατοχής .

Δούλευε με Λιβαδιώτες μέχρι τα τέλη Μαΐου, αφού μάζευε πολύ νερό από τους Αγίους Αναργύρους πάνω από τη βρύση στο Χοροστάσι και την Γκιουλιβράγκα εκεί που είχε ο γιατρός ο Νίτσης το κτήμα με τα δέντρα .

Άλεθε 500 οκάδες το 24ωρο, έπαιρνε κέρδος 4% (περίπου 20 οκάδες κέρδος ).Τη μυλόπετρα την πελέκησε με πέτρες από το ποτάμι ο πατέρας του Γιάγκου Μεταξιώτη .Ο μυλωνάς είχε ένα σφυράκι για να χτυπά την μυλόπετρα ,όταν γινόταν λεία, για να γίνεται τραχιά η επιφάνεια και να αλέθονται τα δημητριακά.

 (μαρτυρία μυλωνά Γκουτζαμάνη Βαγγέλη)

                                                        

                                                            Το ζουριό

 

   

               Ο μυλωνάς Ευάγγελος Γκουτζαμάνης στον χώρο του μύλου

2.ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ  ΚΑΠΡΙΝΗ

(βλπ. αρχικά παρακάτω 5. ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΤΙΤΙΡΕΤΣΙΟΥ-ΤΑΤΑΝΟΥΛΗ )

 Τον μύλο τον έφτιαξε  ο Ηλίας Καπρίνης ,πριν από τη γερμανική κατοχή,  πάνω στο ρέμα Γκουγκούλα, συγκεκριμένα μετά τον μύλο του Ευαγγέλου Γκουτζαμάνη. Ο μύλος ήταν τετράγωνο, πετρόκτιστο, μονόχωρο κτίσμα. Η στέγη ήταν τετράριχτη, με σχιστόλιθο της περιοχής. Στο μπροστινό τμήμα υπήρχε το ζουριό και ένα τετράγωνο παράθυρο. Στην αριστερή πλευρά υπήρχε η είσοδος με ξύλινη πόρτα. 

                                     

                                     

                                                           Οι μυλόπετρες



                                    

 3.ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΜΠΑΝΑΣΑ- ΓΚΑΝΟΥΛΑ

Ο μύλος ονομάζεται έτσι επειδή η θείτσα Τίνου (Κατερίνα) παντρεύτηκε δύο φορές. Πρώτα τον Μπανάσα και μετά τον Δαμαλή Ιωάννη (Γκανούλα).Ήταν αδελφή του Αχιλλέα  Αδάμου Φουρκιώτη και συμπεθέρα του μυλωνά Καπρίνη Ηλία.( Μαρτυρία Φουρκιώτη Χρήστου)

   Με βάση τη μαρτυρία του Γεράση Χριστόφορου (γεν.1942) που ως μικρό παιδί πήγαινε στον μύλο να αλέσει το σιτάρι της οικογένειας του, ο νερόμυλος πρέπει να λειτουργούσε τουλάχιστον μέχρι το 1950-1955.

Ο ίδιος ανέφερε και την παρακάτω ιστορία.

"Οι πελάτες περίμεναν έξω από τον μύλο μέχρι να έρθει η σειρά τους .Τα γιλέκα τα κρεμούσαν σε μια κρεμάστρα έξω από τον μύλο, για να μη λερωθούν από το αλεύρι. Για να περάσει η ώρα στον μύλο οι μεγάλοι έκαναν διάφορες πλάκες μεταξύ τους. Όταν ήταν η σειρά κάποιου να μπει στον μύλο να πάρει το αλεύρι του, έπαιρνε  επίτηδες ξένο γιλέκο για να το λερώσει με αλεύρι. Αν το «θύμα» διαμαρτυρόταν, όταν έβλεπε το αλευρωμένο γιλέκο του ,άρχιζαν τα πειράγματα για τον ανδρισμό του ( -Φοβάσαι τη γυναίκα σου;(τσού φρί-κ-  ντι  μ-γκιάρι τα ;)" 

 

                                         Η καλύβα και ο υδατόπυργος

                                      

 Ο μύλος από ψηλά

                                               

                                     

                                 Η μπροστινή εξωτερική πλευρά με το ζουριό

                                      

                                                 Δεξαμενή

4.ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑ ΠΑΤΕΡΑ.Εκτός από τον μύλο λειτουργούσε και μαντάνι για την επεξεργασία μάλλινων .βλ.Καπέτης Ευριπίδης Καπέτης, Καταγραφές, Εξωραϊστικός Σύλλογος Λιβαδίου 2020, σ.268-270 .

,.

                                  

                                                        Ζουριό

 5.ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ  ΝΙΚΟΥ ΚΟΜΠΟΛΗ Νερόμυλος  που λειτουργούσε μέχρι το 1950 περίπου και είχε πολύ νερό . Τα παιδιά από τα γύρω κτήματα πήγαιναν  συνεχώς  στον μύλο και προσπαθούσαν να δουν πώς γεννιούνται τα μωρά από το καρούτι .(Δερβένη Λουκία γεν.1941)

 Ο Κομπολής  επίσης έκανε  προσπάθεια το 1928 για  δημιουργία ανεμόμυλου  αλλά δεν μπορούσε να το σταματήσει και καταστράφηκε βλ. Νίκος Καραΐσκος, «Μύλοι και Μυλωνάδες», Λιβάδι Ολύμπου, φ. 88 (Λιβάδι 1980) ⸱ Λ. Γουργιώτη – Γ. Μητροφάνης, ό. π., σ. 51-58⸱

6.ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ  ΤΙΤΙΡΕΤΣΙΟΥ (ΤΑΤΑΝΟΥΛΗ)

(βλπ και 2. ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ  ΚΑΠΡΙΝΗ )

  Με βάση τις πληροφορίες  του Φουρκιώτη Χρήστου (γεν.1950) , γιού της Μαρίας Καπρίνη και του Αχιλλέα Αδάμου Φουρκιώτη, ο νερόμυλος ήταν κτισμένος στο ρέμα Γκουγκούλα, στη θέση Γκουρτσίτσια στο Μαρούλι, κάτω από τον σημερινό αμαξιτό δρόμο. Ανήκε στον Τιτιρέτσιο  Γιαννούλη - Νούλη (από το όνομα του οποίου προήλθε και το παρωνύμιο Τατανούλης: πατέρας Νούλης) και τον μεταβίβασε στα παιδιά του Γεώργιο και Αναστάσιο.

 Ήταν μεγάλος μύλος και εξυπηρετούσε το Λιβάδι αλλά και τα γειτονικά χωριά Δολίχη, Καλλιθέα, Σαραντάπορο). Ο μύλος είχε σχήμα τετράγωνο, σκεπή τετράριχτη με σχιστόλιθους και μεγάλο ζουργιό (ο θόλος της φτερωτής) .Δίπλα στον νερόμυλο ,υπήρχε σπιτάκι (κ-τίτσου) με τζάκι (τσ-τ-νάρου) για την οικογένεια. Το κτήμα είχε περιβόλι (μπαξέ), αλώνι και πολλά οπωροφόρα δέντρα. Δίπλα από τον νερόμυλο δεν υπήρχε αχούρι.

Με βάση το παρακακάτω έγγραφο1 (Ομόλογον),πληροφορούμαστε πως ο  Νούλης είχε ήδη αποβιώσει το1906   και η χήρα δανείστηκε από τον γιο της 10 οθωμανικές λίρες.

                                                     Έγγραφο 1

''Ομόλογον διά λίρας οθωμανικάς 10

ήτοι δέκα λίρας οθωμανικάς χρεωστώ η υποφαινομένη Ίτσο σύζυγος Νούλη Τιτιρέτσιου (ή Καπρίνη) να πληρώσω εις τον υιόν μου Τάσιον ή εις διαταγήν αυτού,αι παρ' αυτού έλαβον δι' ανάγκας μου εκ διαλειμμάτων.Διά τας ανωτέρω λίρας υπόσχομαι να πληρώσω και νόμιμον τόκον εις το εξής διά τας υπερημερίας και εις ένδειξιν υποφαίνομαι.

Εν Λιβαδίω 10η Σεπτεμβρίου 1906

Εγώ η Ίτσο σύζυγος του  Μακαρίτου Νούλη Τιτιρέτσιου (ή Καπρίνη) μη ηξεύροντας να γράφω υπογράφομαι διά χειρός του ενορίτου  ...Δημητρίου Οικονόμου ...εγώ δε βάζω το σημείον του σταυρού..."

 Με βάση το έγγραφο 2(Εξοφλητικόν), πληροφορούμαστε πως μετά τον θάνατο του Γιαννούλη, ο Αναστάσιος (Τάσος) Τιτιρέτσιος εξαγόρασε, το 1908, τα δικαιώματα των αδελφών του στην πατρική κατοικία αξίας 30 οθωμανικών λιρών, αναλαμβάνοντας παράλληλα την υποχρέωση να γηροκομήσει την μητέρα τους και να αναλάβει τα έξοδα για τις τελετές μετά τον θάνατό της. 

« Εξοφλητικόν.

Δια του παρόντος εξοφλητικού εγγράφου ισχύοντος ωσί εγένετο επί δημοσίου γραφείου γίνεται δήλον, ότι οι υποφαινόμενοι αυτάδελφοι Γεώργιος Νούλη Τιτιρέτσιου, Άννα σύζυγος του μακαρίτου Τούλη Μπατζογιάννη, Θεοδώρα σύζυγος Νικολάου Μπόλη και Ελένη σύζυγος του Τούλη Αθ. Καρασούλη παρελάβομεν παρά του αυταδέλφου μας τάσιου Νούλη Τιτιρέτσιου εις χρήμα το αναλογούν μερίδιο εκ της πατρικής μας περιουσίας, συνισταμένης εκ μιας οικίας κειμένης εις την συνοικίαν «Αγίου Κωνσταντίνου» και συνορευομένης από του ενός μεν μέρους με οικίαν του Γιαννούλη Μπασκαλή, από δε των τριών ετέρων μερών με δρόμον και εκτιμηθείσης αντί τριάκοντα (αρ.30) λιρών οθωμανικών.

Κηρύττοντας όθεν τον αυτάδελφόν μας Τάσιον τέλειον του λοιπού και ανενόχλητον ιδιοκτήτην της οικίας όλης, δηλούμεν ότι εξοφλήσαμε εντελώς και απαλλοτριούμεθα πάσης κληρονομικής απαιτήσεως χωρίς να δικαιώμεθα να ενοχλήσωμεν αυτόν εις το εξής εις το παραμικρόν. Οφείλει όμως ο εν λόγω αυτάδελφός μας Τάσιος να διατρέξη και να γηροκομή την γηραιάν μητέραν μας Ίτσου και μετά θάνατόν της να εκτελεί τα μνημόσυνα και λοιπά νόμιμα χριστιανικά καθήκοντα. δι’ ο δίδομεν αυτώ το παρόν υπογεγραμμένον παρ’ ημών των αυταδέλφων, ίνα χρησιμεύση διά τα τέλη της δικαιοσύνης.

Εν Λιβαδίω τη 8η Ιανουαρίου 1908 "

  

                      Έγγραφο 2

Ο Τάσιος Τιτιρέτσιος, γνωστός στη συνέχεια με το επώνυμο Καπρίνης(που προήλθε από παρωνύμιο),  στις 30 Ιουνίου 1920, έλαβε «Άδεια ασκήσεως επιτηδεύματος», από την Κοινότητα του Λιβαδίου, πληρώνοντας 5 δραχμές, για την άδεια του επαγγέλματος του ''αλευρομυλωνά'' στη θέση Μαρούλι».βλ.έγγραφο3

  Έγγραφο 3

Ο Αναστάσιος  Ιω. Καπρίνης (που αρχικά απέκτησε το παρωνύμιο και  αργότερα το επίθετο  Καπρίνης) αγόρασε το μερίδιο του Γεώργιου Ιω. Καπρίνη στον νερόμυλο το 1923 για 2.000 δραχμές,  σύμφωνα με ένα «Πωλητήριον ακινήτου».βλ.έγγραφο 4,

Συγκεκριμένα στο έγγραφο αναφέρεται : «ενεφανίσθησαν αφ’ενός ο μεν Γεώργιος Ιωάννου Καπρίνης και αφ’ετέρου ο Αναστάσιος Ιωάννου Καπρίνης αμφότεροι μυλωθροί και κάποικοι Λιβαδίου….συνομολογήσαντες τα εξής: ότι ο πρώτος τούτων έχων εις την αποκλειστικήν αυτού κατοχή και κυριότητα το ήμισυ εξ ενός υδρομύλου λιθοκτίστου οικήματος εις θέσιν Μαρούλι της κτηματικής περιφερείας Λιβαδίου …μεταβιβάζει  αυτό….εις τον  Αναστάσιον Ιωάννου Καπρίνην…»

 

Έγγραφο 4

Ο μύλος το καλοκαίρι για δυο μήνες δε δούλευε, επειδή δεν υπήρχε  πολύ νερό. Για να συμπληρώσει το εισόδημά του, ασχολήθηκε και με τη μελισσοκομία και είχε πάρα πολλά μελίσσια (το μέλι το αποθήκευε σε μεγάλα βαρέλια ).. Η κυψέλη (κουάσα)  εκείνης της εποχής ήταν χειροποίητη. Την έφτιαχναν με ξύλα αγριόλευκας, σβουνιά αγελάδας και στάχτη.

Εκτός από τον μύλο  η οικογένεια είχε αμπέλια,  χωράφια και περιβόλια (μπαξέδες). Απασχολούσε στα κτήματα πολλούς εργάτες και  είχε οικονομική ευμάρεια. Χαρακτηριστικά  η γιαγιά του Χρήστου Φουρκιώτη τού έλεγε πως ο αδελφός του Αναστάσιου, ο Μήτρος φορούσε κοστούμι από κασμίρι.

Εκείνη την εποχή λυμαίνονταν την περιοχή ληστές. Οι άνθρωποι και ειδικά όσoι εργάζονταν στην ύπαιθρο  προσπαθούσαν να έχουν καλές σχέσεις  και με τους χωροφύλακες και με τους ληστές.  Μπορεί στο σπίτι να φιλοξενούσες τους χωροφύλακες και στον μύλο τους ληστές. Το ίδιο έκανε και ο Αναστάσιος και μάλιστα κάποιος ληστής του χάρισε ένα σπαθί για προστασία. βλ.φωτο 1,2

                            

                                           

                                                            Φωτο 1,2

 Με βάση το έγγραφο 5  ο Αναστάσιος Καπρίνης έχει αποβιώσει ήδη το 1925 και η χήρα του καλείται να πληρώσει φόρο κληρονομίας.

Έγγραφο 5

"Την Σταυρούλαν χήραν Αν.Καπρίνη και δι'εαυτής και την ανήλικον θυγατέρα Καπρίνην ειδοποιούμεν όπως διά την εκ κληρονομίας  του Αν. Καπρίνη περιελθούσαν ημιν περιουσίαν δύνασθε να εγχειρίσητε ημίν δήλωσιν...καταβάλλοντες και τον ανάλογον φόρον και τέλη...

Εν Ελασσώνι 30η Σεπτεμβρίου 1925"

Τα παιδιά του ήταν ο Ηλίας Καπρίνης και η Μαρία (γεν.1912,σύζυγος του Φουρκιώτη Αδάμου Αχιλλέα. (Η οικογένεια Φουρκιώτη είχε ένα κτήμα κοντά στη Βρύση του Αδάμου ).
Ο Ηλίας Αναστ. Καπρίνης κληρονόμησε τον νερόμυλο το 1929 και η Μαρία μέρος του κτήματος ,όπως προκύπτει από το περιεχόμενο εγγράφου διαθήκης.βλ.Έγγραφο 6,7,8

Συγκεκριμένα, ανάμεσα και σε άλλα περιουσιακά στοιχεία που κληρονομούν τα δύο αδέλφια στο έγγραφο αναφέρεται : « …ο Ηλίας Αναστασίου Καπρίνης  μυλωθρός και η Μαρίκα σύζυγος Αχιλλέα Φουρκιώτου,το γένος Αναστασίου Καπρίνη οικοδέσποινα κάτοικοι αμφότεροι Λιβαδίου…ότι τυγχάνοντες συγκύριοι και συγκάτοχοι  ακινήτου περιουσίας εις την κτηματικήν περιφέρειαν Λιβαδίου και περιελθούσης αυτής εκ κληρονομίας του κατά το έτος 1924,αποβιώσαντος πατρός των Αναστασίου Καπρίνη…αποφασίζουσι σήμερον να διανείμουσι οικειοθελώς…ήτοι ο Ηλίας Αναστασίου Καπρίνης λαμβάνει 1.ένα υδρόμυλον εις θέσιν Μαρούλι-Καραλίβανο…2.Το ήμισυ ενός μπαξέ συνεχομένου με τον μύλον, και ειδικώς το τμήμα το κείμενον άνω του μύλου…και η Μαρίκα σύζυγος Αχ.Φουρκιώτου λαμβάνει 1.μίαν οικίαν εν Λιβαδίω…ισόγειον εξ ενός δωματίου 2.το ήμισυ του μπαξέ και ειδικώς το κάτωθι του υδρομύλου…»

 

                                              

                                               

                                              

                                                     Έγγραφο 6,7,8.-Διαθήκη

 Ο Ηλίας δούλεψε τον μύλο αλλά αργότερα , πριν από την Κατοχή  πήρε τα εργαλεία και τα μετέφερε στον μύλο που έχτισε πάνω από το Μαρούλι (μετά τον μύλο Γκουτζαμάνη) .

Η οικογένεια, ωστόσο, συνέχισε να διατηρεί το περιβόλι στο Μαρούλι με τον μύλο πλέον ανενεργό. Είχε πολλά οπωροφόρα δέντρα: συκιές, ροδακινιές, γκορτσιές και δαμασκηνιές.(Μαρτυρία Φουρκιώτη Χρήστου,γιού της Μαρίας Καπρίνη και Αχιλλέα Αδάμου Φουρκιώτη)

Το 1949, όπως προκύπτει από ένα έγγραφο (Βεβαίωσις) ο Αχιλλέας Φουρκιώτης, σύζυγος της Μαρίας που είχε κληρονομήσει μέρος του κτήματος ,αγόρασε από την Καρυά έναν γάιδαρο για τις ανάγκες  μετακίνησης σε αυτό.βλ.Έγγραφο 9

 Συγκεκριμένα στο έγγραφο αναφέρεται : « Ο πρόεδρος της Κοινότητος Κρανιάς…βεβαιώ ότι ο Ιωάννης Ευθ. Γκούθας κάτοικος της ημετέρας Κοινότητος είναι κάτοχος ενός όνου με τα κάτωθι χαρακτηριστικά :

1.όνος

2.το γένος άρρεν

3.χρώματος καστανού

4.ηλικίας ετών 6.

5.μετά σάγματος.

Η παρούσα χορηγείται αυτώ εις ένδειξιν κυριότητος."

 

            Εν Ελασσώνι τη 4^η Σεπτ/ρίου 1949.» 

                         Έγγραφο 9

Τα παιδιά  επισκέπτονταν συχνά τον διπλανό ενεργό μύλο του Κομπολή, για να ακούνε και να βλέπουν το νερό που έπεφτε με ορμή από το καρούτι στο ζωριό  , επειδή  οι μεγάλοι τους έλεγαν πως τα μωρά βγαίνουν από το καρούτι .

( Μαρτυρία της Δερβένη -Φουρκιώτη Λουκία,γεν.1941,κόρης της Μαρίας Καπρίνη και Αχιλλέα Αδάμου Φουρκιώτη)

 

                             φωτο 3  Μαρία Καπρίνη και Αχιλλέας Αδάμου Φουρκιώτης

Ο μύλος τελικά καλύφθηκε από τα νερά του ταμιευτήρα που δημιουργήθηκε στην περιοχή.

φωτο4 Αναμνηστική φωτογράφιση της οικογένειας Καπρίνη με αφορμή  την αποδημία στην Αυστραλία του Τάσου Καπρίνη, γιού του μυλωνά Ηλία. Δεκαετία 1960.Διακρίνεται πάνω στη μέση(με το μουστάκι) ο μυλωνάς Ηλίας ,δίπλα η αδελφή του Μαρία και ο Τάσος (με τη γραβάτα)

Φωτο 5 Ο Φουρκιώτης Χρήστος ,νεαρός μάστορας , κατά τις εργασίες ανοικοδόμησης του πατρικού σπιτιού,1967

Β.ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΣΤΟ ΡΕΜΑ ΣΤΟΥ΄ΠΟΥ  (Μ-ΒΆΛΙ ΛΑ ΣΤΟΥΠΟΥ)

 

1.ΠΑΛΙΟΜΥΛΟΣ(ΠΑΛΙΟΥΜΟΥΑ΄ΡΑ)-ΚΟΖΑΝΙΤΗΣ

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γκουτζαμάνη Λάζαρου του Ευαγγέλου (γεν.1946), έλεγαν ότι ήταν νερόμυλος βακουφικός και όταν ήταν παιδί ήδη υπήρχαν μόνο ερείπια.

 

2.ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΚΑΠΕΤΗ 

 

3.ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΡΕΧΑ ( Ο μύλος του παππού μου)

  Ο Κωνσταντίνος Ρέχας  αγόρασε  για 11.000 δραχμές τον μύλο στις 11/9/ 1925 από τον Γιώργο Μόκα ,όμως πέθανε τον Αϊ -Δημήτρη και τον ανέλαβαν τα παιδιά του Νίκος 18 χρονών και Γιάννης 13 χρονών Τους έμαθε τη δουλειά ο Λάζος του Σπύρου .Φορούσαν στο χέρι δερμάτινα περιβραχιόνια  για να αντέχουν το βάρος .

Αγόρασαν  μυλόπετρες από τη Θεσσαλονίκη .(Η  μυλόπετρα έχει χαραγμένη  τη χρονολογία 1925) Επίσης ο άντρας της αδελφής τους Λένκως, ο μπαρμπα-Γιάγκος ο Μεταξιώτης (που έχτισε το καμπαναριό στους Αγίους Αναργύρους και σκοτώθηκε κατά την πτώση του από το καμπαναριό )κατασκεύασε μια μυλόπετρα με πέντε πέτρες από το ποτάμι που τις ένωσε με κονίαμα, την  όχνα  και την κασόνα .

 Εκτός από τον μύλο υπήρχε αχούρι με σκεπή, χωράφι και αλώνι για τις δικές τους ανάγκες .

                                      Το αλώνι

(Είχαν και κότες ,αλλά ένας γείτονας τους έκλεψε 12) . Λειτούργησε μέχρι το 1945 και πούλησαν το συγκρότημα στον Βασίλη Σούρδη  .

 Ο μύλος ήταν βακουφικός  «ιαρά μπουκουφικιάσκα» και  υπήρχαν κάποιες προλήψεις «ου λό Μόκα μουρί ,ου λό Ρέχα μουρί» (το πήρε ο Μόκας πέθανε,το πήρε ο Ρέχας πέθανε).

 Πλήρωναν 120 δραχμές φόρο στην κοινότητα Ο φοροεισπράκτορας ο Μπίκιας έμενε στην Ελασσόνα και ανέβαινε κάθε Κυριακή  για να μαζέψει τους φόρους στο παζάρι ,ο Νίκος  και ο Γιάννης όμως ,όταν δεν είχαν να πληρώσουν  ,κρυβόντουσαν για να μην τους βρει.

  Πελάτες ήταν Λιβαδιώτες αλλά και από το Σαραντάπορο (Γκλίγκοβο). Είχαν τρία γαϊδούρια, έπαιρναν το σιτάρι από το Γκλίγκοβο (50 κιλά το γομάρι) και έβγαζαν 6 κιλά κέρδος το καθένα .Έκαναν 4,5 ώρες διαδρομή . Στην Κατοχή ο Νίκος συνέχισε  με κίνδυνο της ζωής του να πηγαίνει ακόμα κι όταν το Σαραντάπορο ήταν «νεκρή ζώνη» και απαγορευόταν κάθε δραστηριότητα .Αν τους τα πήγαιναν στον μύλο έπαιρναν δύο δεκάρες το κιλό .Επίσης κρατούσαν τον «αθέρα» που ήταν το πιο λεπτό αλεύρι  και έφτιαχναν το «κουλουτσίκου».Άλεθαν σιτάρι, καλαμπόκι, βρίζα( σίκαλη).

Δουλειά είχαν κυρίως τον Θεριστή( Ιούνιος) και των Αλωνάρη ( Ιούλιος) μήνα .Όλη τη νύχτα άλεθε 150 έως 200 κιλά .Τα δύο αδέρφια κοιμούνταν εκεί. Μάλιστα είχαν και ένα σκυλάκι που το έβαζαν να κοιμάται σε μια εσοχή του τοίχου.

Η ημερήσια παραγωγή ήταν 250-300 κιλά την ημέρα. (Όταν ήρθε μετά τον εμφύλιο  ο Πολύδωρας με την πετρελαιοκίνητη  μηχανή έβγαζε 800 έως 1000 κιλά.)

 Οι Γερμανοί δεν  πέρασαν ποτέ από εκεί.  Όταν έφυγαν οι Γερμανοί ,το δούλεψαν  μέχρι το 1945.  (Μαρτυρία Ρέχα Γιάννη)

                       Τα δύο αδέλφια ,Γιάννης και Νίκος Ρέχας. (Δεκαετία 1970)

 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΥΛΟΥ

Υπήρχε καλντερίμι που συνέδεε τον μύλο με τις αγροικίες της ευρύτερης περιοχής του Άγιου Μόδεστου.

και νεραύλακο που κατέληγε στον πύργο.

Ο μύλος ήταν ένα πετρόκτιστο κτίσμα (6,50 Χ6,50 μέτρα) ,κατασκευασμένος με πέτρες της περιοχής και κονίαμα με λάσπη .Στις γωνίες οι πέτρες (αγκωνάρια) ήταν μεγαλύτεροι και πιο επιμελημένοι. Η τοιχοποιία  συμπληρωνόταν με ξυλοδεσιές.

 

 Ακόμα, για να επιτύχουν  τη σωστή τοποθέτηση του καρουτιού , αρχικά στο πίσω μέρος της κατασκευής του μύλου άφησαν ορθογώνιο άνοιγμα ,έβαλαν το καρούτι και  συμπλήρωσαν μετά με πέτρες.

Επίσης  ο πίσω τοίχος  κατά μήκος κάτω ενισχύθηκε με πέτρινο "ζωνάρι"  για να αντέχει στην πίεση και τους κραδασμούς του νερού. 

Η στέγη είναι  τετράρριχτη με σχιστόλιθους .Δεν υπήρχε ταβάνι και εσωτερικά στηριζόταν με μεγάλους κορμούς δέντρων  (γκρεντιές).

                     ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ

  Στη δεξιά πλευρά  εξωτερικά υπήρχε  στάβλος (αχούρι )

  Στην αριστερή πλευρά υπήρχε η ξύλινη πόρτα με μεγάλα καρφιά , μεταλλικό κρίκο και ενίσχυση με σανίδες.  Σε αγκωνάρι της εισόδου ήταν χαραγμένη η επιγραφή ΝΡ ΙΚΡ 18.9.1925 ΑΡΚ(τα αρχικά του πατέρα και των παιδιών καθώς και η ημερομηνία αγοράς του μύλου).Δίπλα της υπήρχε παράθυρο με σιδερένιο πλέγμα.

                                     

                                 

                                        

                                                  
                                                   

  Στην μπροστινή πλευρά υπήρχε ένα μικρό παράθυρο με ξύλινο παντζούρι και από κάτω το ζωριό με την ξύλινη φτερωτή.

                     Το ζουριό(το έκλεισαν μεταγενέστερα)
                                           
                                       

                                                         Το παράθυρο

                       


                                       

  Στην πίσω πλευρά υπήρχε ο υδατόπυργος που στήριζε το καρούτι.

                    ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ

Στη δεξιά πλευρά  στη μέση είναι το πέτρινο τζάκι και εκατέρωθεν ξύλινα ντουλαπάκια.

                                         

              

                                      

                                        

                                          

                                                        

Στην αριστερή πλευρά η πόρτα ,η οποία ασφάλιζε εσωτερικά με ισχυρή ξύλινη αμπάρα.

Στην μπροστινή πλευρά υπήρχαν εσοχές (μάλιστα σε μία υπήρχε ακόμα το άχυρο στο οποίο τα δύο αδέλφια έβαζαν το σκυλάκι τους, για να κοιμηθεί.)

Στην πίσω πλευρά είναι ο αλεστικός μηχανισμός (όχνα, κασόνα,μυλόπετρες). Οι μυλόπετρες είχαν διάμετρο ένα μέτρο. 

         

                                          

                                    

                              Το νερό έπεφτε στο ζουριό και κινούσε την φτερωτή

                       

                     

                    

                           

Επίσης δίπλα στον αλεστικό μηχανισμό  υπήρχε ένα ακόμα ζευγάρι μυλόπετρες.

                                     

Στο εσωτερικό του μύλου βρέθηκαν εξαρτήματα και εργαλεία για τη λειτουργία του μύλου αλλά και για τις αγροτικές εργασίες του κτήματος.

                      Διακρίνεται δερμάτινο περικάρπιο  (ο παππούς μου μού  έλεγε πως τα φορούσε για προστασία του χεριού από το βάρος).

                                   

Ο μύλος σωζόταν ακέραιος μέχρι το 2000. Δυστυχώς η σκεπή κατέρρευσε και

σήμερα (2025) βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση.

                          

                                        Εξωτερική μπροστινή πλευρά.
                                 

                                                           Είσοδος


                                    

                                         

                         Εσωτερική μπροστινή πλευρά.

                                                          Η είσοδος (εσωτερικά)

                                                       

                             Πίσω πλευρά εσωτερικά. Καρούτι και μυλόπετρες.

                               

                                           Ο πύργος

                                    

4.ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ  ΣΤΕΡΝΑΚΑ (ΠΙ΄ΤΣΟΥ)

              

  Ήταν ιδιοκτησία του Στερνάκα Γεωργίου και του αδελφού του. Το κτίσμα είναι ορθογώνιο παραλληλόγραμμο ,έχει μεγάλο ζουριό και εκτείνεται κατά μήκος του ρέματος.

                                      

η καλύβα
          

5.ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΜΟ΄ΚΑ (ΤΑΣΙΟΥΛΑ)

Σύμφωνα με τον Φουρκιώτη Χρήστο, ο Τασιούλας  έμαθε την τέχνη του μυλωνά από τον πρόγονό του Αναστάσιο Τιτιρέτσιο.

                           

  Το κτίσμα είναι ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, έχει μεγάλο ζουριό και εκτείνεται κατά μήκος του ποταμού. 

                                       

                                     

6.ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΓΚΟΥΤΖΑΜΑΝΗ ΓΙΩΡΓΟΥ(ΖΙΩΓΑΣ)

(βλπ. και Ρέμα Γκουγκούλα-Μύλος Γκουτζαμάνη)

 Ο ιδιοκτήτης του μύλου, Γκουτζαμάνης Γιώργος (Ζιώγας) Φωτο 1 είχε 6 παιδιά.

Τον Γιάγκο, τη Φανίτσα, τη Χαρίκλεια που ήταν αρραβωνιασμένη και πέθανε πολύ νέα μάλλον από φυματίωση, τον Τάκη ,τον Νίκο που σκοτώθηκε από κεραυνό στα 18 και   τον Σάκη.

Ο Ζιώγας πέθανε στον μύλο .Πήγε να κλείσει το νερό και τον βρήκε ο Γιώργος Παμπέρης νεκρό  στο νεραύλακο.Τον μύλο τον κληρονόμησε ο Σάκης Γκουτζαμάνης.

Ο μύλος πρέπει να υπήρχε γύρω στα 1860 (Ο Γιώργος  Γκουτζαμάνης , που γεννήθηκε το 1918 , είχε πατέρα τον Γιάγκο και παππού τον Ζιώγα ). 

                      (Μαρτυρία Γκουτζαμάνη Ζήση)

                       Φωτο 1 ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΣΑΧΑΛΙΝΑ , ΓΚΟΥΤΖΑΜΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (ΖΙΩΓΑΣ)

                   

                                            Υδατόπυργος ,ορθογώνιο κτίσμα μύλου

                                      
                                          

                               

 Υδατόπυργος

                                            

                                     

                                     

                                     

                                      Εξωτερικό μπροστινό μέρος με ζουριό
                                     

                                     

                                   Πίσω εσωτερικό μέρος, η  κεκλιμένη βάση για το καρούτι

                                     

                                     Εσωτερικό του αριστερού τοίχου με τζάκι.

                               Δεξιά η βάση για το καρούτι και μπροστά ο θόλος για τη φτερωτή
                             

                                     

                                                    Το ζουριό

                                     

                                                     Φούρνος
  


                                

                           

7.ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΜΕΖΙΛΗ ΛΕΥΤΕΡΗ.

Ενεργός από το 1900-1940.βλ. Καπέτης Ευριπίδης ό.π.

Ο Γιάννης Μεζίλης ψάρευε ψάρια στο ρέμα και τα μαγείρευε με δική του συνταγή.Τα έβραζε με νερό,αλεύρι(φαρνάρσα) και δαμάσκηνα,χωρίς λάδι. βλ. Καραΐσκος Ν., ό.π.

                

                                         Υδατόπυργος και ερείπια του μύλου

                                     

                                         Κτιστό αυλάκι που οδηγεί στον μύλο

                                      

                                         ...και ένα σκιάχτρο

         (Η φωτογράφιση των μύλων έγινε από τον Γκουτζαμάνη Ζήση.)

Γ.ΜΥΛΟΙ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ.

 

«…Το 1935 έρχεται στο Λιβάδι ο πρώτος πετρελαιοκίνητος μύλος .Τον έφερε ο Τζώρτζης Χατζηγωγίδης και τον έστησε στο οικόπεδο του Γκριζόπουλου.(Εκεί που είναι σήμερα το ζαχαροπλαστείο του Φακαλή).  Ήταν πολύπλοκος μύλος και για να τον βάζει μπροστά καλούσε δεκάδες άνδρες κάθε πρωί! Ο Τζώρτζης  Χατζηγωγίδης είναι εκείνος που έπεσε με το αμάξι στη στροφή του Τζώρτζια (Από αυτόν άλλωστε ονομάστηκε έτσι η στροφή αυτή).Ο μύλος αυτός δεν πρόκοψε

Λίγο πριν από το 1940 αγοράζει τα μηχανήματα του Χατζηγωγίδη ένας δραστήριος Λιβαδιώτης ,ο Πολύδωρος Πούλιος ,τα συγχρονίζει και μαζί με άλλα σύγχρονα υλικά θα δημιουργήσει ένα περίφημο μύλο που θα επιζήσει και εξυπηρετήσει άριστα τους Λιβαδιώτες για μια εικοσαετία περίπου. Τον μύλο αυτό θα τον αγοράσει αργότερα ο Θεόφιλος Χατζημιχάλης και σήμερα ανήκει στον Βαγγέλη Μπαζούκη…»

  (Απόσπασμα από το άρθρο «Μύλοι και Μυλωνάδες», ΚΑΡΑΊ΄ΣΚΟΣ ΝΙΚΟΣ,ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΛΙΒΑΔΙ ΟΛΥΜΠΟΥ»,Φύλλο 88,Οκτ.1980)

 

  

              ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΥ

       Ο νερόμυλος είναι ο κατεξοχήν τύπος μύλου που συναντάμε στη Θεσσαλία .Αναφέρεται και η ύπαρξη ανεμόμυλων (Αμπελάκια,Κοκκινοπλός,Λιβάδι) αλλά με βραχύχρονη λειτουργία βλπ..Γουργιώτη-Μητροφάνης ,ό.π.,σελ.51-58καιΚαραΐσκος

 α.ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ

1 Δέση που χωρίζει το νερό από το ρέμα και το οδηγεί στο

2 Αυλάκι ή κανάλι που οδηγεί το νερό από το ποτάμι ψηλά στον

3 Πύργος (υδατόπυργο).

4 Επίσης μπορεί να υπήρχε και στέρνα για αποθήκευση νερού.

          β.ΚΙΝΗΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ

5 Καρούτα ο κύλινδρος από όπου έπεφτε το νερό με ορμή στη φτερωτή

6 Φτερωτίου  χελιδόνα, φτερωτή ( ξύλινη στο Λιβάδι) ,η οποία κινεί τη μυλόπετρα

7 Ζουριό ή μάτι ή πύλη η θολωτή κατασκευή στην οποία βρίσκεται η φτερωτή και  από εκεί  χύνεται το νερό που διοχετεύεται με το καρούτι.

         γ.ΑΛΕΣΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ

8 Ζόρνα μυλόπετρα.Δύο μυλόπετρες αλέθουν τα δημητριακά.Η κάτω είναι σταθερή και η πάνω κινείται με τη βοήθεια της φτερωτής.

9 Όχνα ,Η ξύλινη κωνική κατασκευή  από όπου πέφτουν τα δημητριακά στο στόμιο της μυλόπετρας .Πολλές φορές φορές ο μυλωνάς έβαζε πέτρες (ή και πέταλα ,βλ.Καπέτης Ευριπίδης,Καταγραφές,σελ.268-270) πάνω στην όχνα και κοιμόταν. Όταν οι πέτρες έφταναν στη Ζόρνα έκαναν τρομακτικό θόρυβο και ο μυλωνάς ξυπνούσε.βλ.Καραΐσκος Ν.,εφημερίδα Λιβάδι Ολύμπου,Άρθρο «Μύλοι και Μυλωνάδες»,Φύλλο 88,Οκτ.1980)

 10 Κασόνα ,κόσου το  ξύλινο καφάσι που πέφτει το αλεύρι.

 Ο μυλωνάς παρέδιδε το αλεύρι και τα υπολείμματα σπασμένου σιταριού -σκύβαλα .Τα τελευταία  τα έδιναν στις κότες( μπορεί να περιείχαν και πετρούλες από το χάραγμα της μυλόπετρας).Στο σπίτι κοσκίνιζαν το αλεύρι από τα πίτουρα. Με το  άσπρο αλεύρι(φ-ρίνα χάσκα) έφτιαχναν το ψωμί. Μάλιστα, επειδή κριτήριο ομορφιάς ήταν το λευκό δέρμα, την όμορφη κοπέλα την παρομοίαζαν  με «π΄-νι χάσκα»(ψωμί λευκό).Με τα πίτουρα έφτιαχναν το «σκαλόψωμο» που το έδιναν στα σκυλιά.

                               ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

1.Οι γονείς ,όταν τα παιδιά ρωτούσαν πώς γεννιούνται τα παιδιά,τους έλεγαν πως βγαίνουν από το Καρούτι.

2.Το νερό μπαίνοντας στο Καρούτι έκανε πολύ θόρυβο και οι μεγάλοι  φοβέριζαν τα παιδιά λέγοντάς τους « βα τι μπάγκου του καρούτι» (θα σε βάλω στο καρούτι) . βλ.Καπέτης Ευρ.,ό.π.

3.Ποίημα για το «κουλάκου»( κουλούρι που έψηναν οι μυλωνάδες στο τζάκι του μύλου),που το λέγαμε ακόμα στη δεκαετία του 1980 . 

      Ές Γιουλίκω πρι βουλουάγκα,            Βγες Γιουλίκα στην ανοιχτωσιά

      Γίνι Κουλούσι ντι λα μουάρα             έρχεται ο Κουλούσης από τον μύλο

      Κου κουλάκλου σουν του σουάρα.    Με το κουλούρι παραμάσχαλα.

                                                                   βλ. Καπέτης Ευριπίδης,ό.π.

4. ΛΑ'Ι'ΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ (Καρανίκα Σοφία)

 ''Ιαρά σ- νου ιαρά'' (Ήταν και δεν ήταν)

Μια φορά κι έναν καιρό όλοι βασιλιάδες του τόπου διασκέδαζαν σε ένα συμπόσιο. Όλοι έλεγαν για τις γυναίκες τους και ένας καυχήθηκε

 -Μόνο τη δικιά μου δεν γνωρίζετε!

Οι άλλοι αποφάσισαν να το καταφέρουν .Κοντά στο παλάτι σε μία καλύβα ζούσε μια γριά που η βασίλισσα τη φρόντιζε .Την πιάνουν, της δίνουν λίρες και της είπαν να πει ψέματα πως πηγαίνει ταξίδι και να της φυλάξει τον μπαούλο με τα πράγματα στο παλάτι. Μέσα έβαλαν έναν σπιούνο. Παίρνει η βασίλισσα το μπαούλο, το βάζει στο λουτρό  και το βράδυ πηγαίνει να πλύνει το παιδί, ανοίγει η χρυσή ζώνη, την παίρνει  ο σπιούνος και το άλλο βράδυ τη δείχνουν στο βασιλιά.

Ο βασιλιάς θυμωμένος πήγε στο σπίτι.

-Γιατί άργησες πάλι ; λέει η βασίλισσα.

 -Από τη χαρά μου μέθυσα , επειδή ο αδερφός μου παντρεύει το παιδί και πρέπει να πάμε στο γάμο.

 -Πού θα πάμε βραδιάτικα ;

-Θα πάρουμε ένα σκοινί και ένα τσεκούρι για τους κλέφτες.

   Πήραν το μονοπάτι και έφτασαν σε ένα δάσος μεγάλο. Ο βασιλιάς είπε ψέματα

-Έχασα τον δρόμο και θα πάω να δω λίγο πιο πέρα τι γίνεται.

Ο βασιλιάς, δήθεν για να μην την αρπάξει κανείς,  έδεσε  την βασίλισσα από το δέντρο και της υποσχέθηκε πως  θα γυρίσει πριν να γίνει κάτι κακό .

Όμως ξαφνικά βγάζει μαχαίρι και χωρίς να κοιτάει τη χτυπάει.

Από τη στεναχώρια του δε  γύρισε να δει, αν πέθανε η βασίλισσα ,και έφυγε. Όμως η βασίλισσα έζησε και όλο το βράδυ έμεινε δεμένη .

Το βράδυ τα τριβόλια βγήκαν στην περιοχή και συζητούσαν μεταξύ τους.

Το πρώτο τριβόλι είπε:

  -Σήμερα γύρισα αριστερά τη χελιδόνα στον μύλο και χάλασε.

-Και γιατί δεν την γύριζες δεξιά μετά για να τη φτιάξεις; του είπε ο άλλος.

- ΄Αμα έκανα έτσι δε  θα το ευχαριστιόμουνα.

-Αν είναι έτσι, καλά τον έκανες ,είπε ο αρχηγός.

Τότε το δεύτερο τριβόλι είπε:

 -Σήμερα έσπασα ένα πόδι από μουλάρι  κυρατζίδικο  είπε ο άλλος .

-Και δεν τoν έβαζες δύο σανίδες και να φτιάξει το πόδι;

- ΄Αμα έκανα έτσι ,δεν θα το ευχαριστιόμουνα.

-Καλά τον έκανες τότε ,είπε ο αρχηγός.

 Τότε το τρίτο τριβόλι είπε:

-Σήμερα το κορίτσι του βασιλιά εκεί που ζεσταινόταν στο μαγκάλι χτυπάω μία με την ουρά και τυφλώθηκε από τις στάχτες.

 Και είπε ο άλλος:

-Και γιατί δεν την πήγαινες στη βρύση να πλυθεί τρεις φορές να γιατρευτεί;

 -Γιατί έτσι δεν θα το ευχαριστιόμουνα.

-Καλά την έκανες τότες.

Η βασίλισσα τα έβαλε στο μυαλό  και ,όταν ξημέρωσε, τη βλέπει ένας βοσκός.

 -Πού βρέθηκες εδώ ντυμένη βασίλισσα;

 -Θα με δώσεις τα ρούχα σου να τα φορέσω;

 -Εγώ δεν τα δίνω.

 -Θα με τα δώσεις ,έτσι να ζήσεις , κι ένα παγούρι μαζί να πάω στη βρύση να πάρω λίγο νερό.

 Έτσι λοιπόν έγινε  και η βασίλισσα  ξεκίνησε και έφτασε στον μύλο.

-Γιατρός ,γιατρεύω, φώναζε. Τι πάθατε;

 -Χάλασε ο μύλος .

-Τι να ξέρει ο παλιοπαππούς ; είπαν οι μηχανικοί.

Η βασίλισσα γύρισε τη χελιδόνα δεξιά και απόρησαν όλοι οι μηχανικοί .

-Με τι να το ξεπληρώσω;

 -Τίποτα δε θέλω.

Μετά πήγε σ ’αυτόν  που έσπασε το μουλάρι του  το πόδι .

-Γιατρός,γιατρεύω.

Κανένας δεν μπορούσε να κάνει το μουλάρι.

Το αφεντικό είπε:

 -Αφού περάσαν τόσοι, ας περάσει και αυτός .

-Δος μου δυο ξυλάκια ,είπε και το έκανε καλά.

_Με τι να το ξεπληρώσω;

-Τίποτα δε θέλω.

Μετά πήγε στην κόρη του βασιλιά.

-Γιατρός γιατρεύω και έδωσε  στο κορίτσι να πιει νερό τρεις φορές  από τη βρύση που είχε πει το τριβόλι.

-Με τι να το ξεπληρώσω;

-Θέλω να με πας στο παλάτι ,να μείνω το βράδυ.

Έτσι κι έγινε. Βρήκε το  μπαούλο που είχε κρυφτεί ο σπιούνος,  το φανέρωσε  μπροστά στον βασιλιά και αμέσως κατάλαβε την αδικία.

Και έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα! 

tag